3. Tính hiệu quả của việc ghi nhận tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp

     Một là, tạo ra hành lang pháp lý an toàn cho các chủ thể trong xã hội, khuyến khích khả năng sáng tạo các tài sản trí tuệ, tạo động lực để phát triển kinh tế, phát triển khoa học kỹ thuật và hướng tới một môi trường kinh doanh lành mạnh.

     Hai là, việc quy định tội phạm này trong luật hình sự đã tạo cơ sở pháp lý vững chắc đấu tranh phòng, chống các xâm phạm về sở hữu công nghiệp nói chung và tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp nói riêng. Góp phần giáo dục ý thức tôn trọng pháp luật về sở hữu công nghiệp.

     Ba là, việc ghi nhận tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp trong luật hình sự còn là một bước quan trọng để tiến tới hoàn thiện hệ thống pháp luật về sở hữu trí tuệ trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

4. Các yếu tố cấu thành tội xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ

Về hành vi - có một trong các hành vi sau:

          Có hành vi chiếm đoạt quyển sở hữu (quyền sở hữu trí tuệ) đối với các đối tượng sở hữu công nghiệp gồm: nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý đang được bảo hộ tại Việt Nam. Hành vi chiếm đoạt ở đây được hiểu là chuyển dịch một cách bất hợp pháp quyền sở hữu các đối tượng nêu trên từ của người khác thành của mình đồng thời làm cho chủ sở hữu của các đối tượng nêu trên mất đi khả năng thực tế thực hiện quyền của chủ sở hữu đối với các đốì tượng bị chiếm đoạt. Việc chiếm đoạt được thực hiện dưới nhiều hình thức khác nhau để chiếm đoạt.

     Về đối tượng bị xâm hại gồm:

          Nhãn hiệu tập thể: là nhãn hiệu dùng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ của các tổ chức, cá nhân khác nhau.

          Nhãn hiệu tập thể: là nhãn hiệu dùng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ của các thành viên của tổ chức là chủ sở hữu nhãn hiệu đó với hàng hóa, dịch vụ của tổ chức, cá nhân không phải là thành viên của tổ chức đó.

          Nhãn hiệu chứng nhận: là nhãn hiệu mà chủ sở hữu nhãn hiệu cho phép tổ chức, cá nhân khác sử dụng trên hàng hóa, dịch vụ của tổ chức, cá nhân đó để chứng nhận các đặc tính về xuất xứ, nguyên liệu, vật liệu, cách thức sản xuất hàng hóa, cách thức cung cấp dịch vụ, chất lượng độ chính xác, độ an toàn hoặc các đặc tính khác của hàng hóa, dịch vụ mang nhãn hiệu.

          Nhãn hiệu liên kết: là các nhãn hiệu do cùng một chủ thể đăng ký, trùng hoặc tương tự nhau dùng cho sản phẩm, dịch vụ cùng loại hoặc tương tự nhau hoặc có liên quan với nhau.

          Nhãn hiệu nổi tiếng: là nhãn hiệu được người tiêu dùng biết đến rộng rãi trên toàn lãnh thổ Việt Nam.

          Chỉ dẫn địa lý: là dấu hiệu dùng để chỉ sản phẩm có nguồn gốc từ khu vực, địa phương, vùng lãnh thổ hay quốc gia cụ thể.

=> Các đối tượng nêu trên là các đối tượng được Nhà nước bảo hộ tức là đã được cấp văn bằng bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp.

     Các dấu hiệu khác. Hành vi nêu trên phải đạt tới quy mô thương mại thì mối bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Đây là dấu hiệu cấu thành cơ bản của tội này.

     Người, pháp nhân phạm tội thực hiện tội phạm này vối lỗi cố. Người phạm tội thực hiện tội phạm vì mục đích kinh doanh (vụ lợi), đây là một trong các dấu hiệu cấu thành cơ bản của tội này. Như vậy người có các hành vi nêu ở trên nhưng không vì mục đích kinh doanh thì không phải chịu trách nhiệm hình sự về tội này.

5. Hình phạt đối với tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp

Theo Điều 171 Bộ luật hình sự năm 1999 (được sửa đổi, bổ sung năm 2009) quy định về hình phạt đối với tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp như sau:

5.1. Hình phạt chính: Bao gồm hai khung hình phạt:

  Khung 1: được áp dụng đối với trường hợp phạm tội có cấu thành quy định tại khoản 1 Điều 171 Bộ luật hình sự hiện hành: "Phạt tiền từ năm mươi triệu đồng đến năm trăm triệu đồng hoặc cải tạo không giam giữ đến hai năm". Phạt tiền: Nếu phạt tiền ở khung 1 được áp dụng là hình phạt chính thì mức phạt tối đa là năm trăm triệu đồng, mức tối thiểu là năm mươi nghìn đồng. Khi Tòa án quyết định hình phạt tiền đối với người bị kết án không được vượt quá mức tối đa đã được điều luật quy định. Cải tạo không giam giữ: Mức cải tạo không giam giữ đối người phạm tội này là không quá hai năm. Khi Tòa án quyết định hình phạt cải tạo không giam giữ đối với người bị kết án không được vượt quá mức tối đa đã được điều luật quy định. Người phạm tội bị xét xử theo khoản 1 của Điều 171 Bộ luật hình sự thì chỉ bị Tòa án áp dụng hình phạt tiền hoặc là phạt cải tạo không giam giữ, không được áp dụng đồng thời cả hai loại hình phạt này.

  Khung hai: được quy định tại khoản 2 của Điều 171 Bộ luật hình sự: "Phạt tiền từ bốn trăm triệu đồng đến một tỷ đồng hoặc phạt tù từ sáu tháng đến ba năm" đối với người phạm tội có một trong các tình tiết sau:

a) Có tổ chức; (là hình thức đồng phạm có sự cấu kết chặt chẽ giữa những người cùng tham gia tội phạm từ hai người trở lên, cũng như có sự phân công vai trò nhiệm vụ cụ thể, tính toán chu đáo và chuẩn bị kỹ càng cho việc thực hiện tội phạm) được thể hiện dưới hai dạng: Dạng thứ nhất: Những người đồng phạm cùng tham gia một tổ chức phạm tội được hình thành với phương thức hoạt động có tính chất lâu dài, bền vững; Dạng thứ hai: Những người đồng phạm cùng nhau thực hiện hành vi xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp nhiều lần (mỗi lần đều đủ yếu tố cấu thành tội phạm) theo một kế hoạch đã được thống nhất vạch ra từ trước.

b) Phạm tội nhiều lần (chủ thể phạm tội từ hai lần trở lên, mỗi lần phạm tội đều có đủ yếu tố cấu thành tội phạm nhưng chưa lần nào bị truy cứu trách nhiệm hình sự và khi đưa ra xét xử vẫn còn trong thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự).

 Phạt tiền: Tương tự khung 1, hình phạt tiền ở khung 2 được áp dụng là hình phạt chính thì mức phạt nâng lên tối đa là năm trăm triệu đồng lên mức tối đa là một tỷ đồng, mức tối thiểu là bốn trăm triệu đồng. Khi Tòa án quyết định hình phạt tiền đối với người bị kết án không được vượt quá mức tối đa đã được điều luật quy định.

Hình phạt tù: buộc người bị kết án phải cách ly khỏi xã hội trong một thời gian nhất định (tối thiểu là sáu tháng và tối đa là ba năm). Tuy nhiên Tòa án vẫn có thể áp dụng mức hình phạt thấp hơn mức tối thiểu đã được quy định trong trường hợp người bị kết án có nhiều tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự và đủ điều kiện để được hưởng Điều 47 Bộ luật hình sự "Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật".

5.2. Hình phạt bổ sung:

  Ngoài hình phạt chính, tại khoản 3 Điều 171 còn có quy định về hình phạt bổ sung để hỗ trợ cho hình phạt chính nhằm đạt được mục đích của hình phạt. Hình phạt bổ sung không áp dụng một cách độc lập mà chỉ có thể được áp dụng đồng thời với hình phạt chính. Các hình phạt bổ sung cụ thể là: "Phạt tiền từ hai mươi triệu đồng đến hai trăm triệu đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ một năm đến năm năm".

  Hình phạt bổ sung là biện pháp có tính chất phòng ngừa, được Tòa án áp dụng đối với người bị kết án khi xét thấy nếu để người này tiếp tục đảm nhiệm chức vụ, tiếp tục hành nghề hoặc tiếp tục làm công việc nhất định nào đó thì họ có thể lại có điều kiện để phạm tội mới hoặc tiếp tục gây nguy hại cho xã hội.

  So hình phạt áp dụng đối với chủ thể của tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp nhẹ hơn hầu hết hình phạt ở các tội khác trong cùng Chương "Các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế", như: tội buôn lậu (Điều 153, mức hình phạt cao nhất có thể được áp dụng lên đến tù chung thân; tội vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ qua biên giới (Điều 154) mức hình phạt cao nhất là 10 năm tù; tội sản xuất, buôn bán hàng giả (Điều 156) mức hình phạt cao nhất là 15 năm tù; tội sản xuất buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh (Điều 157) mức phạt cao nhất lên đến tử hình...

6. Thực trạng và đề ra giải pháp giải quyết tội xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.

6.1, Thực trạng.

    Hiện nay, sở hữu trí tuệ là một trong những nội dung quan trọng tại các diễn đàn kinh tế quốc tế cũng như trong các hiệp định thương mại tự do trên thế giới. Trong đó phải kể đến, hai hiệp định thương mại tự do rất quan trọng gần đây mà Việt Nam tham gia ký kết là Hiệp định CPTPP và Hiệp định EVFTA thì vấn đề liên quan đến sở hữu trí tuệ là một trong những nội dung được quan tâm và mang ra thảo luận.

    Ở Việt Nam chúng ta, Đảng và Nhà nước đã rất quan tâm đến vấn đề này kể từ khi Bộ Luật Dân sự được ban hành năm 1995 trong đó SHHTT đã là một chương trong Bộ luật Dân sự; với sự phát triển nhanh chóng của kinh tế - xã hội, đặc biệt  kể từ khi Đảng và Nhà nước ta xóa bỏ cơ chế tập trung quan liêu bao cấp chuyển sang cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, năm 2005 Luật SHTT đã được tách ra thành một đạo luật riêng.

     Mới đây, ngày 22/8/2019, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 1068/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược Sở hữu trí tuệ đến năm 2030 cho thấy, sự quan tâm của Đảng và  Nhà nước đối với sự phát triển của lĩnh vực sở hữu trí tuệ. Phát triển hệ thống sở hữu trí tuệ phải đồng bộ ở tất cả các khâu: sáng tạo, xác lập quyền, khai thác và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Trong đó, việc khai thác và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ đang là vấn đề ngày càng “nóng”, mang tính thời sự không chỉ ở Việt Nam mà là vấn đề của quốc tế.

        Ví dụ: Tranh chấp thương thương mại Mỹ - Trung hiện nay đang làm nền kinh tế thế giới chao đảo, bất ổn định cũng có một phần nguyên nhân xuất phát từ tranh chấp về SHTT. Những sự kiện gần đây ở Việt Nam trong gian lận thương mại thuộc lĩnh vực hàng hóa điện tử như vụ việc ASANZO cũng có dấu hiệu của vi phạm liên quan đến SHTT.

    Để nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực sở hữu công nghiệp, trong nhiều năm qua, ngành Khoa học và Công nghệ đã có nhiều nỗ lực trong xây dựng, đổi mới cơ chế, chính sách và bảo đảm hiệu lực, hiệu quả việc thực thi pháp luật về sở hữu công nghiệp. Tuy nhiên, chúng ta nhận thấy rằng, nhiệm vụ thực thi pháp luật về SHCN nói chung và hoạt động thực thi quyền SHCN nói riêng đang tồn tại rất nhiều khó khăn, thách thức đối với lực lượng thực thi quyền SHTT.

    Thực tế hiện nay cho thấy, các hành vi sản xuất, nhập khẩu, tiếp thị, mua bán các hàng hóa giả mạo, hàng hóa xâm phạm quyền SHCN tại Việt Nam đang có chiều hướng gia tăng, diễn biến phức tạp. Các mặt hàng giả mạo, hàng hóa xâm phạm quyền SHTT ngày càng đa dạng về chủng loại và tinh vi về hình thức. Trong khi nhận thức của người tiêu dùng chưa thật sự đầy đủ, nên việc phân biệt hàng thật – hàng giả đang trở nên khó khăn đối với người tiêu dùng. Các lực lượng chức năng chưa đủ mạnh ngang tầm nhiệm vụ được giao trong công tác đấu tranh bảo vệ quyền SHTT. Hơn nữa, phương thức sản xuất, nhập khẩu, tiếp thị, mua bán các mặt hàng vi phạm về SHCN ngày càng trở nên tinh vi, có tổ chức liên tỉnh, liên vùng, liên quốc gia và đa dạng, phomg phú về hình thưc, chủng loại nên rất khó phát hiện,xử lý đối với các cơ quan thực thi.

    Trong những năm qua, công tác thanh tra, xử lý về SHTT tại Thanh tra Bộ KH&CN cho thấy, các hành vi vi phạm tập trung chủ yếu là: hàng hóa giả mạo nhãn hiệu, xâm phạm quyền SHCN trên hàng hóa, biển hiệu, phương tiện kinh doanh, gần đây đang xuất hiện ngày càng nhiều hành vi xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu trong tên doanh nghiệp, tên thương mại; hành vi cạnh tranh không lành mạnh trên mẫu nhãn, kiểu dáng bao bì sản phẩm và hành vi cạnh tranh không lành mạnh liên quan đến đăng ký sử dụng tên miền trên internet.

     Về phương thức vi phạm, trong những năm gần đây, các đối tượng vi phạm có xu hướng chuyển dịch từ tiếp thị, phân phối theo phương thức truyền thống sang hình thức thương mại điện tử (thông qua các trang bán hàng trực tuyến, website bán hàng và đặc biệt là các trang mạng xã hội Facebook, Zalo). Vi phạm trên internet là “không có biên giới, không có rào cản địa lý”. Do đó, việc phát hiện và xử lý các đối tượng vi phạm trở nên hết sức khó khăn, đòi hỏi đội ngũ công chức, thanh tra viên làm công tác, thanh tra, kiểm tra xử lý vi phạm phải không ngừng được tăng cường về số lượng, nâng cao về nghiệp vụ, trình độ chuyên, kỹ năng và kinh nghiệm cũng như đòi hỏi sự  phối hợp chặt chẽ, vào cuộc đồng bộ, thống nhất của liên ngành từ Trung ương đến địa phương.

     Thực tế trong những năm gần đây cho thấy, Thanh tra Bộ KH&CN chịu sức ép rất lớn về các việc xâm phạm quyền SHTT mà các cơ quan chức năng, thậm trí các lực lượng chức năng ( QLTT, CA,…) ở Trung ương và địa phương hầu như chưa có khả nắm bắt và xử lý các vi phạm về SHTT như: xâm phạm về sáng chế, tên miền, tên doanh nghiệp và trên môi trường mạng ( INTERNET)

 Năm 2018, Thanh tra Bộ đã thanh tra, xử lý đối với 40 đối tượng vi phạm về SHCN, tổng số tiền phạt là 366,2 triệu đồng. Tính đến 09 tháng đầu năm 2019, số lượng đơn Thanh tra Bộ KH&CN đã tiếp nhận khoảng hơn 90 đơn trong khi đó đã giải quyết được 72 đơn đề nghị xử lý vi phạm về SHCN ( gấp đôi số lượng đơn giải quyết của  năm ngoái), trong đó đã tiến hành 46 cuộc thanh tra, xử phạt vi phạm hành chính 20 đối tượng vi phạm với tổng số tiền phạt 730,4 triệu đồng.

    Với chức năng, nhiệm vụ là cơ quan giúp Chính phủ  quản lý nhà nước về sở hữu trí tuệ tại Việt Nam, Bộ KH&CN nói chung và Thanh tra Bộ nói riêng dành sự quan tâm đặc biệt cho việc nghiên cứu, phân tích để kiến nghị Chính phủ, Quốc hội và các cơ quan khác sửa đổi, bổ sung cơ chế, chính sách pháp luật và các giải pháp hiệu quả trong công tác phòng, chống xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ tại Việt Nam. Thanh tra Bộ là một trong những cơ quan tham gia mưu giúp Bộ trương trình Chính phủ thông qua Chiến lược Sở hữu trí tuệ đến năm 2030.

Tháng 3 năm 2019, Thanh tra Bộ là cơ quan đầu mối, chủ trì đã trình Bộ trưởng Bộ KH&CN đã ký kết Chương trình phối hợp phòng chống xâm phạm quyền sở hữu hữu trí tuệ giai đoạn III (2019-2023) và hiện đang tiếp tục triển khai việc ký kết tại 8 Bộ, ngành thành viên. Sau khi ký kết sẽ thống nhất hướng dẫn, triển khai tại các Sở, ngành tại địa phương.

  Ngoài ra, có một số định hướng nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trong Chiến lược Sở hữu trí tuệ đến năm 2030 thì Thanh tra bộ là đơn vị chủ lực đóng góp tích cực.

6.2, Giải pháp

     Thường xuyên rà soát, đánh giá tính hiệu lực, hiệu quả và sự phù hợp của các biện pháp bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ theo hướng bảo đảm tính chất dân sự của quyền sở hữu trí tuệ, dần dần tiến tới xóa bỏ tình trạng hành chính hóa các quan hệ dân sự về sở hữu trí tuệ;

     Nghiên cứu việc thành lập tòa án chuyên trách về sở hữu trí tuệ; xây dựng đội ngũ thẩm phán chuyên xét xử các vụ việc về sở hữu trí tuệ;

     Khuyến khích giải quyết các tranh chấp sở hữu trí tuệ bằng hình thức trọng tài; đẩy mạnh và tăng cường hoạt động hòa giải các tranh chấp về sở hữu trí tuệ;

     Mở rộng xã hội hóa đi đôi với nâng cao chất lượng hoạt động bổ trợ tư pháp về sở hữu trí tuệ: rà soát, bổ sung và củng cố đội ngũ giám định viên tư pháp về sở hữu trí tuệ; khuyến khích việc tham gia cung ứng, đồng thời tăng cường kiểm soát chất lượng dịch vụ giám định chuyên môn theo yêu cầu cũng như dịch vụ tư vấn pháp luật phục vụ hoạt động bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.

C. Kết luận

Xã hội ngày càng phát triển, tội phạm ngày càng có nhiều thủ đoạn tinh vi, vì vậy luôn phải đòi hỏi Pháp Luật có sự đổi mới nhằm bảo vệ được lợi ích tối đa cho người dân. Vi phạm quyền sở hữu công nghiệp không những mang lại hậu quả nặng nề cho chính doanh nghiệp mà còn để lại những hậu quả khoin lường với xã hội. Thực trạng cho thấy, hàng giả, hàng nhái kém chất lượng luôn là nỗi ám ảnh với người tiêu dùng. Với ý nghĩa là cơ sở cho mọi quan hệ kinh tế, chi phối chế độ kinh tế trong xã hội, quyền sở hữu công nghiệp được pháp luật bảo hộ bằng nhiều phương thức khác nhau. Ở nước ta cũng không ngoại lệ, bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp là chế định quan trọng trong hệ thống pháp luật và được quy định cụ thể trong Bộ luật Hình sự. Ngoài các biện pháp bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp bằng chế tài hành chính, chế tài hình sự thì các phương thức kiện dân sự được sử dụng khá phổ biến và mang tính khả thi hơn. Với tình hình pháp triển như hiện nay, một nền kinh tế thị trường hội nhập và đời sống của người dân không ngừng đổi mới. Chính vì vậy mà vấn đề bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp cũng như thực tế các vụ kiện xảy ra hiện nay ngày càng phức tạp đòi hỏi sự quan tâm nhiều hơn nữa của các cơ quan quản lý Nhà Nước.

Xem bài viết tương tự tại https://khotangkienthuc.edu.vn/bai-viet/tieu-luan-mon-luat-kinh-te-r24r575l0e

Và https://khotangkienthuc.edu.vn/bai-viet/chi-phi-cua-mot-thu-la-cai-ma-ban-phai-tu-bo-de-co-duoc-no-y-nghia-9x56baq236